In de afgelopen maanden is de ene na de andere gemeente naar buiten gekomen met forse tekorten in het sociaal domein. Het probleem is zo groot dat de VNG, namens de gemeenten, zelfs gedreigd heeft de jeugdzorg-taken terug te geven aan provincie en rijk. Veel gemeentes moeten drastische maatregelen nemen om de financiën op orde te houden zoals het sluiten van basisvoorzieningen zoals bibliotheken, het verhogen van de OZB. In deze perspectiefnota zijn wij er in geslaagd om een maatregelenpakket samen te stellen voor de transformatie van het sociaal domein zonder tot bovengenoemde maatregelen te hoeven besluiten.

In het bestuursakkoord 'Ruimte voor Ede' (2018) benoemen we concrete resultaten die ervoor zorgen dat het voor de inwoners van nu en later prettig wonen, werken en leven is in onze gemeente, met oog voor de zorg voor en het welzijn van onze meest kwetsbare inwoners. Daarnaast benoemen we onze belangrijkste uitgangspunten en ambities voor de toekomst van Ede op het gebied van food, landbouw en World Food Center, duurzaamheid en natuur. Het doel dat we onszelf gesteld hebben is om te werken aan deze twee hoofdlijnen in ons bestuursakkoord met een duurzaam financieel perspectief.

In de Meerjarenbeleidsvisie 2019-2022 constateerden we al dat maatregelen nodig zijn om tot een sluitende begroting te komen. Door de forse tekorten in het sociaal domein, is de opgave groot. Het proces om te komen tot een duurzaam financieel perspectief vraagt creativiteit, doorzettingsvermogen, moeilijke keuzes en daadkracht van college en gemeenteraad. Wij zijn ervan overtuigd dat onze voorstellen die samen het huidige financiële beeld maken op zorgvuldige en afgewogen wijze tot stand zijn gekomen.

We hebben de afgelopen maanden een pakket samengesteld met een goede balans tussen:

• maatregelen die de transformatie in het sociaal domein helpen realiseren;
• oud-voor-nieuw voorstellen met een beperkte impact op de samenleving;
• structurele borging in onze begroting van de grote opgaven voor de toekomst, bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid, die nu op incidentele basis worden gefinancierd uit het Investeringsfonds Impuls Ede;
• het oplossen van enkele knelpunten in onze begroting;

• het beperkt ruimte creëren voor ambities die de economische vitaliteit, de leefbaarheid en het basisvoorzieningenniveau in de gemeente Ede in de toekomst versterken. Een deel van deze ambities was bij de vorige programmabegroting 'onder de streep' beland.

De forse tekorten in het sociaal domein zetten onze begroting flink onder druk. Met VNG, andere gemeenten, bezorgde inwoners en zorgaanbieders geven wij een krachtig signaal aan het Rijk dat deze situatie onhoudbaar is en moet leiden tot een structurele toevoeging van middelen in de begrotingen van lokale overheden. Vooralsnog heeft het Rijk slechts incidenteel middelen beschikbaar gesteld: voor Ede € 6,2 miljoen in drie jaar. De afspraak is gemaakt dat er in 2020 een arbitrage-onderzoek wordt uitgevoerd naar de structurele tekorten in het jeugdzorg. Afgesproken met het rijk is dat de gemeentes een pm-post mogen opnemen voor de tekorten in de jeugdzorg wat leidt tot een niet sluitend meerjarenperspectief. Het ministerie van BZK zal de provincies mededelen dat hiermee rekening wordt gehouden bij de beoordeling van de begroting.

Bij de Programmarekening 2018 heeft u een amendement aangenomen om bij de perspectiefnota een nieuwe reserve sociaal domein, voor het opvangen van de tekorten binnen dit domein, in te stellen. In dit document staat daartoe ook een voorstel. In hoofdstuk Financiën komen wij hier op terug.

Onbekend is nog welke andere middelen vanuit Rijk naar gemeenten komen, bijvoorbeeld voor de ambities in het Klimaatakkoord. De gevolgen van de meicirculaire zijn verwerkt in deze perspectiefnota. Ondanks de tijd van economische hoogconjunctuur waarin we ons bevinden, wordt de algemene uitkering gemeentefonds fors verlaagd, vanwege onderbesteding bij het Rijk. Voor de gemeente Ede betekent dit over de jaarschijven tot en met 2023 een korting van ruim € 6 miljoen.

Om financiële ruimte te creëren voor knelpunten en beperkt voor nieuwe ambities, is de afgelopen maanden hard gewerkt aan een pakket mogelijke ombuigingsmaatregelen, in het kader van de eerder aangekondigde aanpak oud-voor-nieuw. Uit de voorstellen hebben wij een pakket samengesteld dat oplopend financiële ruimte creëert van € 2,3 miljoen. Denk daarbij onder meer aan het differentiëren van het niveau van onderhoud in de openbare ruimte. De leges voor afvalstoffenheffing worden meer kostendekkend gemaakt.

De financiële ruimte die wordt gecreëerd wordt ingezet voor de voorstellen die in de begroting 2019-2022 'onder de streep' waren beland, enkele knelpunten en enkele nieuwe ambities. Ook wordt een deel van de middelen gereserveerd voor de structurele borging van taken uit het Investeringsfonds in de reguliere begroting. De afgelopen jaren heeft het Investeringsfonds, gevoed door de precario-opbrengsten, een aantal grote ambities incidenteel gefinancierd. De voeding van het Investeringsfonds stopt na 2021. In de perspectiefnota hebben we een bedrag van € 1,9 miljoen gereserveerd om (een deel van) de opgaven in het Investeringsfonds structureel op te nemen in de begroting.

In deze perspectiefnota is gekozen voor een terughoudende lijn rond het toekennen van formatie. Van alle voorstellen zijn alleen de aanvragen ten aanzien van knelpunten en wettelijke verplichtingen toegekend. Voor de uitvoering van nieuwe taken zal een oplossing gevonden moeten worden binnen de huidige formatie. In de Programmarekening 2018 is een daling van inhuur zichtbaar. Van € 15,1 miljoen in 2017 naar € 13,5 miljoen in 2018. De eerste prognose in 2019 laat zien dat deze dalende trend zich voortzet. Daar waar de kosten voor de bedrijfsvoering in 2018 fors overschreden worden, heeft het college een aantal maatregelen genomen die ertoe leiden dat we in 2019 binnen begroting zullen blijven.  

Kortom, gelet op de forse tekorten in het sociaal domein en de ontwikkelingen van het financieel beeld, waren maatregelen onontkoombaar om te komen tot een duurzaam financieel perspectief. Hierbij moet opgemerkt worden dat de laatste jaarschijf niet sluitend is. We zien in 2023, de laatste jaarschijf van de meerjarenprognose, een structureel tekort van circa € 2,1 miljoen.

Met het totaalpakket hebben we gezocht naar ruimte voor knelpunten en beperkt voor ambities binnen de financiële mogelijkheden. Het doel was een goede balans te vinden tussen de twee hoofdlijnen in ons bestuursakkoord. Dit vraagt om keuzes die zorgvuldig en in samenhang worden gemaakt. Wij willen in 2020 een mid term review op het bestuursakkoord 'Ruimte voor Ede ' organiseren waarin we onze ambities afzetten tegen de financiële mogelijkheden die we voorzien voor de rest van de collegeperiode.

Leon Meijer,
wethouder Financiën.